Utwory Jacka Kaczmarskiego inspirowane malarstwem, rysunkiem, grafiką i rzeźbą (ekfrazy). Część pierwsza: sekcja polska.
Jacek Kaczmarski wychował się w rodzinie artystów plastyków. Ojciec – Janusz Kaczmarski – był malarzem, wykładowcą i wieloletnim prezesem Związku Polskich Artystów Plastyków. Matka – Anna Trojanowska-Kaczmarska – była malarką, pedagogiem i teoretykiem sztuki. W domu rodzinnym o sztukach plastycznych rozmawiano więc często.
Czym poeta za młodu nasiąknie… – wśród wierszy i piosenek Kaczmarskiego naliczyć można około 60 utworów inspirowanych dziełami plastycznymi. Niektóre stanowią dokładny, poetycki opis danego obrazu (np. Rejtan, czyli raport ambasadora), inne traktują obraz jako punkt wyjścia do obserwacji wychodzących daleko poza temat plastyczny (np. Somosierra). Wszystkie nazywane są czasem ekfrazami (gr. ékphrasis – opis), choć nazwa ta oznacza właśnie opis dzieła sztuki w utworze literackim, więc nie do końca przystaje do utworów luźno inspirowanych plastycznym oryginałem (np. Autoportret Witkacego).
Niniejszy dwuczęściowy artykuł zbiera wszystkie znane wiersze i piosenki Jacka Kaczmarskiego inspirowane dziełami plastycznymi z podziałem na autorów. W przypadku nieścisłości lub braków prosimy o sygnał w komentarzach – artykuł będzie rozbudowywany i poprawiany na podstawie uwag.
W pierwszej części pochylamy się nad utworami inspirowanymi dziełami polskich artystów – niemal wszystkie z nich wchodzą w skład trzeciego programu tria Kaczmarski-Gintrowski-Łapiński pt. „Muzeum”, inspirowanego polskim malarstwem historycznym i społecznym.
Andrzej Wróblewski (1927–1957) – malarz i rysownik. W czasie II wojny światowej brał udział w tajnych kompletach. Podczas przeprowadzonej przez Niemców rewizji na zawał serca zmarł jego ojciec. Andrzej Wróblewski tworzył dzieła abstrakcyjne i surrealistyczne, w tym inspirowany traumą wojennych przeżyć cykl „Rozstrzelanie”.
Bronisław Linke (1906–1962) – malarz i rysownik. Tworzył w nurcie określanym jako „realizm metaforyczny”. Do jego najbardziej znanych prac zalicza się powojenny cykl „Kamienie krzyczą” inspirowany ruinami zburzonej Warszawy oraz obraz „Autobus” przedstawiający socrealistyczną metaforę społeczeństwa polskiego.
Jacek Malczewski (1854–1929) – malarz wykształcony w pracowni Jana Matejki i na studiach w Paryżu, polski przedstawiciel europejskiego symbolizmu – mistycznego nurtu sztuki dążącego do uchwycenia istoty idei wymykających się realistycznym opisom i racjonalnej analizie.
Jan Matejko (1838–1893) – krakowski mistrz polskiego malarstwa historycznego. Dyrektor Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, nauczyciel m.in. Jacka Malczewskiego i Stanisława Wyspiańskiego.
Jan Norblin (1745–1830) – malarz właściwie francuski, choć za sprawą związków z rodziną Czartoryskich i wieloletniej pracy w Polsce zaliczany do nurtu polskiego malarstwa. Twórca obrazów historycznych i rodzajowych; zatrudniony jako oficjalny ilustrator insurekcji warszawskiej (powstania stolicy w czasie insurekcji kościuszkowskiej).
Janusz Kaczmarski (1931–2009) – ojciec Poety, malarz i profesor sztuk plastycznych. Wieloletni prezes Związku Polskich Artystów Plastyków.
- Epitafium dla Księdza Jerzego [wiersz nieumuzyczniony przez autora]
Jerzy Krawczyk (1921–1969) – malarz, rysownik, twórca obrazów realistycznych i surrealistycznych. W czasie wojny przebywał w obozie jenieckim w Dortmundzie. Malował pejzaże i dzieła podejmujące temat życia w obozie oraz holocaustu.
Józef Gielniak (1932–1972) – twórca abstrakcyjnych grafik i linorytów. Urodzony w rodzinie polskich emigrantów we Francji, wyjechał do Polski po zdaniu matury. Z powodu choroby płuc trafił do sanatorium w Bukowcu, gdzie podjął pracę archiwisty i stworzył większość prac.
Maksymilian Gierymski (1846–1874) – malarz pejzaży, scen rodzajowych i batalistycznych, w tym epizodów z powstania styczniowego, w którym uczestniczył jako siedemnastolatek. Członek Akademii Sztuk Pięknych w Monachium, dokąd wyjechał na stypendium; współtwórca grupy tamże pracujących polskich malarzy.
Piotr Michałowski (1800–1855) – malarz, działacz społeczny i samorządowy. W czasie powstania listopadowego nadzorował produkcję amunicji, po jego upadku wyjechał do Paryża, skąd wrócił do Polski w roku 1837. Malował portrety, sceny batalistyczne i rodzajowe, w tym cykl prac poświęcony wojnom napoleońskim.
Stanisław Masłowski (1853–1926) – malarz realistyczny. Studiował i pracował w Warszawie, często podróżował, w tym do Francji, Włoch, a także na plenery malarskie na Ukrainę.
Stanisław „Witkacy” Witkiewicz (1885–1939) – malarz, pisarz, dramaturg, którego burzliwy życiorys obejmuje wyprawę na Nową Gwineę (od której odłączył się przedwcześnie), karierę w rosyjskiej armii w I wojnie światowej, intensywny okres pracy twórczej w Zakopanem, wreszcie samobójstwo po informacji o ataku Związku Radzieckiego na Polskę we wrześniu 1939.
Druga część artykułu jest poświęcona utworom inspirowanym malarstwem i rzeźbą europejską: Inspiracje plastyczne Jacka Kaczmarskiego – sekcja zagraniczna.
Źródła: „Lekcja historii Jacka Kaczmarskiego” (Iwona Grabska, Diana Wasilewska); materiały nadesłane przez Krzysztofa Nowaka.